شیر مادر همه مواد مورد نیاز شیر خوار را به مقدار مناسب و همرا ه با مواد ایمنی بخش دارا می باشد و به عنوان غذایی بی نظیر برای تغذیه شیر خواران شناخته شده است.
اهمیت تغذیه با شیر مادر در دین مبین اسلام: شیر دادن عبادت است.
آیه 233 سوره البقره: مادرانی که می خواهند به نحو کامل به فرزندان خود شیر دهند،لازم است 2 سال تمام آنها را از پستان خود شیر دهند.
شیر مادر :
مزایای شیر دهی برای مادر :
-مادران شیرده کمتر دچار سرطان پستان و تخمدان و دهانه رحم می شوند.
- قند خون مادر بهتر کنترل می شود.
- تغذیه با شیر مادر منجر به ایجاد رابطه عاطفی مستحکم و دوطرفه بین مادر و فرزند می گردد.
- باعث شادابی و امنیت خاطر مادر می شود.
-تاخیر در حاملگی مجدد ( در صورت تغذیه انحصاری با شیر مادر )
- از لحاظ اقتصادی مقرون به صرفه است.
مزایای تغذیه با شیر مادر برای شیرخوار:
- تغذیه با شیر مادر سبب رشد مطلوب و بقاء کودک می شود.
-- به آسانی در دسترس کودک می باشد
- مرگ ناکهانی در کودکان شیر مادر خوار فوق العاده کمتر است.
- ضریب هوشی در کودکان شیر مادر خوار بالاتر است.
- تریب شیر مادر همراهبا رشد شیرخوار و در هر وعده شیر دهی تغییر می کند.
- آسانتر هضم میشود و شیرخوار زود به زود گرسنه می شود.
- تمام نیازهای غذایی مورد نیاز شیر خوار را تامین میکند (تا 6 ماهگی )
- تغذیه با شیر مادر از بروز،آسم،اگزما و آلرزی و بسیاری بیماریهای دیگر می کاهد.
- میزان ابتلا به اسهال و بیماریهای انگلی درشیر خوار کمتر است.
آغوز جیست و چرا تغذیه نوزاد با آغوز تاکید می شود؟
شیری که پستانها در دو سه روز اول پس از زایمان تولید می کنند،آغوز یا ماک یا کلستروم نامیده می شود که غلیظ و زرد رنگ و یا به رنگ روشن و سرشار از مواد ایمنی بخش است و نوزاد را در برابر عفونت ها محافظت می کند به حدی که آنرا اولین واکسن نوزاد می نامند.
تغذیه انحصاری با شیر مادر به چه معناست ؟
یعنی شیر خوار تا پایان 6 ماهگی فقط با شیر مادر تغذیه شود و هیچ نوع ماده غذایی و آشامیدنی دیگری حتی آب به او داده نشود.
روش صحیح تغذیه شیرخوار:
*زمان شروع شیردهی:
پس از تولد باید نوزاد بلافاصله روی سینه مادر در تماس پوست با پوست با اوقرار گیرد و مادر ظرف یک ساعت پس از زایمان اولین شیر دهی را شروع کند،همانطور که گفته شد شیر روزهای اول یا آغوز برای تغذیه نوزاد وپیشگیری از ابتلا او به انواع بیماریها حیاتی است.
*تعداد دفعات تغذیه با شیر مادر و مدت هروعده:
1-دفعات تغذیه با شیر مادر باید بطور مکرر و برحسب تقاضای شیر خوار انجام شود.
2-مدت تغذیه شیر خوار در هر وعده نباید محدود شود زیرا شیرخوار شیر کافی دریافت نخواهد کرد و تولید شیر مادر نیز کاهش می یابد.
3-مهمترین عامل در افزایش شیر مادر،مکیدن مکرر و تخلیه مرتب پستانها برحسب میل وتقاضای شیرخوار د رشبها نه روز است و از بروز مشکلات پستانی مثل احتقان جلوگیری می کند.در موارد دوقلویی اگر مادر هر دوقل را برای مکیدن به پستان بگذارد پستانها شیر بیشتر تولید می کنند.
4-در صورت جدایی مادر و شیرخوار به هر علتی و عدم امکان تغذیه مستقیم از پستان ، شیر باید دوشیده و به کمک فنجان و یا قاشق به شیر خوار داده شود تا هم شیرخوار از شیر مادر محروم نشود و هم تولید شیر مختل نشود.
5-در صورت بروز مشکلات پستانی مثل احتقان،زخم و شقاق نوک پستان که معمولاً به دلیل پستان گرفتن نادرست توسط شیرخوار است ضمن ادامه شیر دهی به مراکز بهداشتی درمانی مراجعه کند.
علائم کفایت شیر مادر:
بهترین را ه تشخیص کفایت شیر مادر وزن کردن دوره ای شیر خوار و رسم منحنی رشد او روی کارت رشد است. در 6 ماه اول زندگی ،شیرخوار افزایش وزنی حدود 200-100 گرم در هفته دارد.
اگر منحنی رشد شیر خوار بالا رونده باشد و اضافه وزن کودک کافی باشد نشانگر کافی بودن شیر مادر است .
نکات زیر دلیل برای ناکافی بودن شیر مادر نیست :
گریه زیاد شیر خوار :می تواند بعلت خیس بودن کهنه ،سرد یا گرم بودن ،دود سیگار،تنهایی،لباس نامناسب، بیماری کودک ، قولنج و ...باشد .
زود به زود و مکرر شیر خوردن : شیر مادر آسان هضم می شود و راحت جذب می شود لذا شیر خوا ر زود به زود احساس گرسنگی می کند زمان دادن شیر از هر سینه مادر باید 15 تا 20 دقیقه طول بکشد تا شیر خوار سیر شود
کم بودن شیر در روزهای اول تولد : مقدار شیر روزهای اول ( آغوز ) کم است اما همین مقدار کم برای نوزاد کافی و ضروری می باشد
کوچک بودن پستانها : کوچک بودن پستانها به میزان تولید شیر ربطی ندارد بلکه مکیدن مکرر پستان مادر موجب تولید بیشتر می شود .
توجه:
بعضی از نوزادان در روزهای اول تولد کمی وزن از دست می دهند که نیاید بیشتر از 7 تا 10 درصد وزن تولد باشد و باید در دو و حداکثر 3 هفتگی ،وزن تولد را بدست آورند. این کاهش وزن در صورتی مجاز است که حال عمومی نوزاد خوب باشد و مشکل دیگر نداشته باشد.
مشکلات مربوط به شیر دهی :
1- امتناع شیر خوار از گرفتن پستان مادر
-مهمترین علت نگرفتن پستان مادر عفونت های تنفسی (سرماخوردگی ساده): می تواند موقع مکیدن و بلعیدن سبب گرفتگی بینی و درد شود. چکاندن قطره کلرور سدیم در بینی سبب رفع این مشکل می شود.
- بیماری مادر که ممکن است تولید شیر او را کم کرده یا واکنش جهش شیر را مهار کرده یا داروها مزه شیرش را تغییر داده باشند.
- دندان در آوردن: گذاشتن پشت یک قاشق سرد یا گاهی جویدن چیزی قبل از شیر خوردن یا ماساژ دادن ملایم لثه با انگشت تمیز علاوه بر دادن مسکن های ساده باعث کاهش دردشیر خوار می شود.
-در هوای گرم ممکن است شیر خوار از گرفتن پستان امتناع نماید.
2- ابتلا کودک به اسهال :
در صورت ابتلا کودک به اسهال هرگز نباید شیر مادر را قطع کرد بلکه باید علاوه بر استفاده از محلول ORS تعداد دفعات شیر دادن را نیز افزایش داد .
3- احتقان ،زخم نوک ،عفونت و آبسه پستان :
بهترین راه پیشگیری از این موارد تغذیه نوزاد بلافاصله بعد از تولد مکیدن مکرر پستان توسط کودک ،وضعیت مناسب مادر هنگام شیر دادن و کودک هنگام شیر خوردن است .برای رفع احتقان پستان (جمع شدن شیر در پستان ) استفاده از کیسه آب گرم برای دوشیدن شیر مفید است .همچنین خالی کردن پستان ازطریق مکیدن کودک و یا دوشیدن شیر با دست و یا شیر دوش و استراحت ندادن به پستان مهم است .
خودداری از شستشوی مکرر پستان با آب و صابون و یا استفاده از محلولها و یا کرمها ی تحریک کننده برای پیشگیری از زخم نوک پستان ضروری است .
همچنین باقی گذاشتن یک قطره شیر روی نوک پستان نیز در بهبودی زخم نوک پستان موثر است . در صورت وجود عفونت مصرف آنتی بیوتیک با تجویز پزشک لازم است .
4- حاملگی مادر :
در زمان حاملگی قطع شیر دهی لازم نیست فقط ممکن است مقدار شیر مادر کاهش پیدا کند .حاملگی مجدد با فاصله کم مخصوصا برای مادری که کودک شیر خوار دارد خوب نیست .
راههای افزایش شیر مادر و تداوم شیر دهی:
-مکیدن مکرر شیرخوار به تداوم شیردهی کمک شایانی می کند.
-هم اتاقی مادر و نوزاد بلافاصله بعد از تولد.
-اعتماد به نفس مادر و اطمینان خاطر مادر که میتواند شیر دهی موفقی داشته باشد.
- داشتن تغذیه مناسب و عدم رژیم لاغری دراین دوران.
خطرات استفاده از شیر مصنوعی:
-افزایش ابتلا به بیماریهای تنفسی و گوارشی(اسهال و استفراغ و دل درد های قولنجی)،عفونت گوش،عفونت ادراری، مننژیت،اگزما؛آسم و...
-شیر خواراز فواید عاطفی تغذیه با شیر مادر و امنیت روانی ناشی از آن در دوران بلوغ محروم می شوند و این امر به تکامل روانی واجتماعی کودک در آینده اثر می کند.
- شیر مصنوعی زود فاسد می شود.
-ضریب هوشی شیرخوار کاهش می یابد.
-چاقی ناشی از مصرف شیر مصنوعی زمینه ساز بیماریهای قلبی و عروقی ،مفصلی و دیابت در بزرگسالی است
- افزایش خطر ابتلا به کم خونی ،سرطان پستان و تخمدان در مادر
- مقرون به صرفه نیست.
خطرات استفاده از گول زنک و بطری:
-تداخل در گرفتن پستان مادر و سردر گمی شیرخوار در مکیدن و امتناع از گرفتن پستان و در نتیجه کاهش تولید شیر و در نهایت قطع شیر مادر.
-افزایش خطر عفونت گوش میانی،تب و کولیک(دل درد)-اسهال و استفراغ
-افزایش برفک دهان وپوسیدگی دندان.
- تداخل در رشد طبیعی فک و دهان و رشد دندانی نامناسب و جفت نشدن دندانها
- وزن گیری ناکافی
-احتمال جداشدن لاستیک گول زنک و خفگی و پیدایش آلرژی به لاستیک آن
-افزایش احتمال حاملگی زودرس به دلیل کم شدن میل شیر خوار به مکیدن پستان.
گردآورنده: سهیلا سهیلی زاده ( کارشناس برنامه کودکان مرکز بهداشت شهرستان دالاهو)
منابع: راهنمای آموزشی مادران باردار برای شیر دهی- وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی
- راهنمای مادران برای تغذیه با شیر مادر- وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی
- مجموعه آموزشی تغذیه با شیر مادر وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی